Bitten
Een bit gebruiken we om het paard te besturen. Belangrijk is dat een bit goed past in de mond van het paard en op de juiste hoogte bevestigd wordt. Op het plaatje hieronder zie je hoe een bit in de mond van het paard ligt.
Wanneer het bit te groot of te klein is, kan de werking op een verkeerde manier veranderen. Bij een goed passend bit kun je aan beide kanten 1 vinger leggen tussen de bitring en de lip van het paard. Zorg er voor dat het bit niet te laag hangt, dan ligt het minder stabiel. Wanneer je het bitte hoog hangt trek je de mondhoeken van het paard omhoog, wat natuurlijk ookniet de bedoeling is. Twijfel je of je bit goed past? Vraag het altijd even na bij je instructeur.
Materialen
Bitten kunnen gemaakt zijn van verschillende soorten materialen. Elk materiaal heeft zo zijn eigen voordelen. Op welk materiaal het paard het beste reageert, is heel erg individueel. Sommige paarden maken bijvoorbeeld moeilijk speeksel aan en reageren goed op een materiaal dat dit stimuleert. Andere paarden hebben weer een gevoelige mond waardoor een rubber bit misschien beter kan werken. Dit is een kwestie van uit proberen. In het onderstaande hoofdstuk worden de meest voorkomende materialen uitgelegd.
Roesvrijstaal (RVS)
Roestvrijstaal (RVS) is sterk en makkelijk te reinigen, maar heeft als nadeel dat het koud aanvoelt, wat vervolgens de speekselproductie kan verminderen. Opgewarmde mondstukken stimuleren de speekselproductie juist weer. RVS mondstukken zijn te herkennen aan de glanzende zilveren kleur. RVS is een combinatie van ijzer en chroom.
Aurigan / Argentaan
Aurigan is een door het merk Sprenger gepatenteerde metaalsoort. Het bevat ongeveer 85 % nikkelvrij gemaakt puur koper. Het grote aandeel koper moet ervoor zorgen dat het paard uitgenodigd wordt om op het bit te kauwen. Door het oxidatieproces van koper ontstaat een zoete smaak waardoor het paard het bit gemakkelijker aanneemt.
Er zijn diverse andere bitten met argentaan. Sprenger heeft alleen patent op deze specifieke verhouding. Er zijn namelijk ook andere merken die wel argentaan bitten ontwikkelen in andere verhoudingen. Daarom komt men ook argentaan bitten tegen die niet van Sprenger zijn.
Leer
Leren bitten, zoals deze variant, kunnen om de onderkaak vastgegespt worden waardoor geen hoofdstel meer nodig is. Maar je hebt ze ook in een variant waarbij je wel een gewoon hoofdstel hebt. Het voordeel van deze bitten is dat ze, mits dagelijks onderhouden, zich soepel naar de mond kunnen vormen. Het nadeel is het intensieve onderhoud, scherpe randen en uitdroging bij slecht onderhoud. Ook schijnt de paardenmond door leer uit te kunnen drogen.
Rubber/kunststof
Rubber kan gebruikt worden om metalen bitten minder scherp te maken, maar is niet duurzaam en makkelijk kapot te kauwen.
Gevulkaniseerd rubber: Dit rubber is sterker, maar zwaarder en minder flexibel. Kunststof bitten zijn flexibel als ze ongebroken zijn. Deze materialen worden ook gebruikt rond metalen bitten. Een kunststof mondstuk werkt meestal zacht in en kan naar appel smaken om het aantrekkelijker te maken (Onder andere Happy Mouth werkt hiermee). Deze bitten worden bij fabricatie in vormen gegoten, daarom moet bij de aanschaf worden gelet op eventuele scherpe randjes.
Het nadeel van rubberen, gevulkaniseerd rubberen en kunststof mondstukken is dat ze alleen zacht inwerken als het paard veel schuimt in de mond. Zo wordt het mondstuk gladder en ontstaat er minimale wrijving. Wanneer het paard tijdens het werk een droge mond houdt, werken deze mondstukken in als een stuk schuurpapier, wat erge verwondingen tot gevolg kan hebben. Een ander nadeel is dat door het kauwen op dit bit, scherpe randen kunnen ontstaan wat ook weer wondvorming tot gevolg heeft. Al met al moet er dus goed op gelet worden wanneer men een bit met een dergelijk mondstuk wil aanschaffen.
Koper
Koperen mondstukken warmen sneller op tot de lichaamstemperatuur van het paard dan stalen bitten, maar gaan minder lang mee. Ze moedigen paarden aan speeksel te produceren. Omdat koper op zichzelf te week is om te dienen als materiaal voor een mondstuk, wordt het vaak gebruikt als hoofdbestanddeel van een legering of het wordt ingegoten. Dit materiaal neigt echter naar giftige koperoxidatie, kopergroen genoemd. Een bit van koper moet dus zorgvuldig schoongehouden worden.
Koperlegeringen: Er zijn mondstukken waarbij de voordelen van koper gecombineerd worden met de hardheid van RVS. Fabrikanten beweren dat ze het contact tussen ruiterhand en paard verbeteren. Tevens worden vaak koperen inlagen in een RVS mondstuk ingebracht.
Veel gebruikte bitten
Hieronder een overzicht van de bitten die veel gebruikt worden in de paardensport.
Watertrens
Een watertrens is een bit met losse bitringen. Je hebt ze in bijna alle varianten. Door de losse ringen is het bit redelijk bewegelijk in de mond van het paard. De bitringen variëren van grootte. De grootste worden voornamelijk gebruikt in de rensport, het bit kan niet door de mond van het paard getrokken worden. De kleinste bitringen worden gebruikt als onderlegtrens bij het stang en trenshoofdstel.
Een watertrens kan vooral gebruikt worden bij paarden die veel vertrouwen hebben in de hand en een stabiele aanleuning hebben. Een paard dat de hand minder vertrouwt kan zoekerig worden door de minder stabiele ligging van dit bit.
Bustrens
Ook de bustrens is een veel gebruikt model. Dit bit is ook in bijna alle varianten te verkrijgen. De bustrens heeft vaste bitringen, wat meer stabiliteit biedt dan de watertrens. Door de vaste bitringen ligt het bit stiller in de mond van het paard. Jonge paarden laten zich vaak gemakkelijker sturen met dit bit. Paarden met een gevoelige mond of weinig vertrouwen in de hand zullen dit bit sneller aannemen dan een watertrens.
D-trens
Bitringen in de vorm van een “D”, worden D-trenzen genoemd. De D-trens zorgt er voor dat het mondstuk ten opzichte van de watertrens stabiel en rustig in de mond ligt. Door de grote bitringen wordt de teugeldruk over een groter wang oppervlak verdeeld ten opzichte van de watertrens. D-trenzen zijn erg geschikt voor jonge paarden door de stabiele ligging. Ook wordt het sturen gemakkelijker omdat de ring van het bit tijdens het sturen tegen de wang drukt, waardoor het paard niet alleen maar druk in de mond ervaart.
Ongebroken trens
Bij een ongebroken trens wordt vaak gedacht aan een scherp stangbit. Dit zijn echter twee verschillende bitten.
Een ongebroken trens is een normaal bit met bitringen met een ongebroken mondstuk. Doordat het mondstuk ongebroken is, werkt het bit voornamelijk op de tong en de lagen in en minder op het gehemelte. Een ongebroken trens is gewoon op concours toegestaan.
Overige bitten
Naast de veelgebruikte bitten zijn er ook nog andere bitten. Hieronder een overzicht van een aantal overige bitten.
Pelham
De pelham is een combinatie van een trens en een stang met trens, omdat het bit de werking van beide combineert. Een pelham oefent druk uit op de paardenmond, achter de oren en in de kingroeve (hefboomwerking). Het bit heeft maar één mondstuk en kan worden gebruikt met een pelhamriempje: dit is een kort leren riempje dat de bovenste en onderste bitring verbindt, waardoor er met één teugel gereden kan worden. Je kunt er ook voor kiezen om met twee teugels te rijden.
Dit bit wordt veel gebruikt voor showpaarden of paarden die meedraaien in het hoogste niveau, waarvan de mond te klein is voor een stang met trens. Volgens de KNHS mag men in Nederland echter niet starten met een pelham in de dressuur.
Liverpoolstang
De Liverpoolstang is het meest gebruikte menbit. Hoewel alle Liverpool bitten in basis er hetzelfde uitzien, zijn er ook bij dit bit diverse uitvoeringen, van zacht tot wat scherper.
Het voordeel van de Liverpool is dat de hefboomwerking ingesteld kan worden van geen tot zwaar door middel van het hoger/lager bevestigen van de leidsels. Als nadeel wordt er wel eens genoemd dat de Liverpool een vrij zwaar bit is qua gewicht en dat dit, met name voor de warmbloedpaarden nog wel eens problemen op kan leveren.
Utrechts bokkenbit
Kenmerkend voor dit bit is de B-vormige schaar, die door de ronde vorm een vaak wat mildere inwerking heeft. Hij bestaat in diverse uitvoeringen en wordt te onrechte nog wel eens ‘bokkenbit’ genoemd. De werking van de B-stang is milder dan de Liverpool vanwege de rondere vorm van de scharen. Het bit wordt vaak gebruikt tijdens het beleren en/of bij paarden met een gevoelige mond of bij landaanspanningen.
Ophaaltrens
Ophaaltrenzen moedigen het paard aan om zijn hoofd omhoog te brengen. Dit lijkt op de hefboomwerking, maar door het ontbreken van een kinketting heeft de ophaalwerking een ander effect.
De ophaalwerking verschilt van de hefboomwerking door het niet gebruiken van een kinketting. Bij het aannemen van de teugels schuift het mondstuk omhoog in de mond en krijgt het paard, vertraagd, druk in de mondhoeken en achter in de nek. Daarnaast zijn er nog de verschillende soorten inwerkingen van de mondstukken zelf (ongebroken, enkel-, dubbel- gebroken).
Ophaaltrenzen horen met dubbele teugels gebruikt te worden, hoewel er tegenwoordig ook wel één teugel gebruikt wordt. De ene teugel wordt aan het bit bevestigd als bij een trens; de andere aan een van de onderste ringen of het uiteinde van ophaalriempje. Door dit zo te doen zal de ruiter in staat zijn de ophaalwerking alleen te benutten als dit echt nodig is.
Pessoa
De werking van het pessoa bit is een combinatie van een stang en een ophaaltrens. De bakstukken van het hoofdstel worden bevestigd aan het bovenste oogje. Vervolgens kan er gebruik worden gemaakt van één of twee teugels, of van een pelhamriempje. Dan kan er nog al dan niet gekozen kan worden voor een kinketting/kinriem. Dit riempje moet ervoor zorgen dat het bit niet kan doorscharen in de mond wat nare gevolgen in onder andere de mondhoeken tot gevolg kan hebben. Het gebruik van een kinketting/kinriem zorgt er wel voor dat er ook druk in de kingroeve ontstaat.
Kneveltrens
Een kneveltrens is een bit waarbij de bitringen staafjes hebben dwars op het mondstuk (knevels). Dit bit kan voor twee doeleinden handig zijn: voor het beleren van het jonge paard (door middel van zijdelingse druk op het paardenhoofd) of bij pittige paarden zodat voorkomen wordt dat het bit door de mond getrokken wordt, bijvoorbeeld bij springconcoursen. Voor welk doel het bit ook gebruikt wordt, de kneveltrens zorgt ervoor dat het bit rustig en stabiel in de paardenmond ligt, wat vaak gemist wordt bij bijvoorbeeld de watertrens.
Rollenbit
Een rollenbit kan uitgevoerd zijn in diverse modellen. Het wordt vooral gebruikt bij paarden die de neiging hebben om het bit vast te pakken. Door het draaien van de koperen rolletjes wordt dit moeilijker voor het paard. Ook wordt door de koperen rolletjes de speekselaanmaak gestimuleerd.
Stang
Zoals al kort benoemd bij de ongebroken trens, worden deze bitten vaak door elkaar gehaald. Een stang heeft scharen en werkt daardoor veel scherper in bij het paard dan een ongebroken trens. Als je aan de teugels van een stang trekt, bewegen eerst de scharen naar achteren, daarna drukt de kinketting tegen kin aan en pas daarna komt er druk in de mond. Bij harder trekken voelt een paard ook druk achter de oren en de stang kan ook, afhankelijk van de vorm, tegen het gehemelte aan drukken. Hoe langer de scharen zijn, hoe sterker het bit inwerkt. De dikte van de stang en de grootte van de tongboog spelen ook een rol bij de inwerking. Een dressuurstang wordt vaak gecombineerd met een onderleg trens.
Om met een stang te rijden is een ervaren en stille ruiterhand noodzakelijk.
Mylerbitten
Door de speciale vormgeving verdelen de Mylerbitten de druk gelijkmatiger over de tong, lagen en mondhoeken dan traditionele enkel en dubbel gebroken mondstukken.
Het rolletje dat zich in het centrum van het mondstuk bevindt, geeft een drukverdeling op de tong. Dit is zachter dan de knijpdruk van een traditioneel enkel of dubbelgebroken mondstuk met schakels.
Door de onafhankelijke zijdelingse draaibaarheid van het mondstuk wordt de ruiter in staat gesteld om eenzijdig met dit bit in te werken. Slechts een zijde van het bit is te bedienen waardoor de hulp 100% op deze kant doorgegeven wordt zonder het bit scheef weg in de mond te draaien. Hierdoor is de ruiter in staat hulpen te verfijnen en het voorkomt dat het paard over de schouder wegvalt. Mede daardoor is het paard beter in balans te houden, in te buigen en te verzamelen. Een Mylerbit biedt schoudercontrole.
