Het hoofdstel

De belangrijkste functie van het hoofdstel is het op zijn plaats houden van het bit. Net zoals bij het zadel is het hoofdstel opgebouwd uit verschillende onderdelen. De onderdelen hebben elk een eigen functie.

Onderdelen

Hieronder frissen we even kort jullie kennis van de onderdelen van het hoofdstel op:

1. Frontriem

 2. Kopstuk

3. Keelriem

4. Bakstuk

5. Gecombineerde neusriem

6. Sperriem

7. Bit

8. Teugels

Maten

Het is belangrijk dat een hoofdstel, net als een zadel, goed past. Op deze manier kun je optimaal met je paard communiceren zonder dat dit het paard hindert. Wanneer het te klein is, geeft het bijvoorbeeld te veel druk achter te oren. Wanneer het te groot is, hangt het bit te laag waardoor het moeilijk is een fijne verbinding met je paard te krijgen.

Het vinden van een goed passend hoofdstel is niet altijd even eenvoudig. We werken met de volgende maten: Shetland, Pony, Cob, Full en Extra full. Ook zijn er nog speciale koudbloed hoofdstellen. In onderstaand schema kun je vinden welke maat hoofdstel bij welk type paard hoort.

Materialen

De meeste hoofdstellen zijn gemaakt van leer. Leer voelt redelijk zacht aan voor het paard, is sterk en gaat lang mee. Een nadeel is dat leer veel onderhoud vraagt. Bij de endurance wordt veel gebruik gemaakt van kunststof hoofdstellen. Deze hoofdstellen zijn gemakkelijk om te bouwen tot halster en goed schoon te maken. Belangrijk is dat het materiaal zacht is voor het paard, het paard draagt het hoofdstel immers lange tijd achter elkaar. Verder zijn hoofdstellen soms gemaakt van touw. Touw kan echter scherper aanvoelen en wordt snel nat door het zweten van het paard.

Neusriemen

De neusriem is een belangrijk onderdeel van het hoofdstel. Samen met het bit kan het de verbinding tussen de paardenmond en de hand van de ruiter verbeteren. Op oude foto’s zie je dat er voornamelijk met de lage neusriem gereden wordt. De laatste jaren is het mode om met een gecombineerde neusriem te rijden. Anky van Grunsven reed met een aansnoer neusriem, deze zien we ook steeds vaker. Het lijkt soms wel of een neusriem meer een fashionitem is, dan een functioneel onderdeel van het hoofdstel. Veel paarden ogen chiquer met een hoge of gecombineerde neusriem, maar is dit altijd het beste voor het paard? Hier gaan we dieper in op de inwerking van diverse neusriemen. 

Hoge neusriem

Dit is de eenvoudigste neusriem en wordt ook wel de Engelse neusriem genoemd. Het is de enige neusriem die bij een stang- en trenshoofdstel wordt gebruikt en kan ook gebruikt worden met een vaste martingaal. Als hij goed bevestigd is, heeft hij nauwelijks inwerking op het paardenhoofd - er moeten altijd 2 vingers onder de neusriem passen. Deze neusriem kan goed werken bij paarden met een gevoelige mond. Ook vinden sommige paarden de sperriem van de gecombineerde neusriem niet prettig. Een Engelse neusriem is dan een uitkomst. Deze neusriem houdt de kaak gesloten (kiezen meer op elkaar). Het paard kan de mond afhankelijk van hoe strak dat je de neusriem vastmaakt, meer of minder goed opensperren. Pas dus op dat de neusriem nooit te strak wordt vast gemaakt.

Gecombineerde neusriem

De gecombineerde neusriem bestaat uit een hoge neusriem, met daaraan een lusje waardoor een sperriem loopt. De sperriem loopt voor de bitringen langs en zorgt er voor dat het bit stiller in de mond van het paard ligt. Deze neusriem is dus eigenlijk een combinatie van een hoge en een lage neusriem, met als voordeel dat deze neusriem de ademhaling niet kan belemmeren, mits niet te strak aangetrokken. Het is sowieso bij geen enkele neusriem aan te raden om deze te strak aan te trekken. Dit belemmert het kauwen, waardoor het paard minder goed kan nageven. Deze neusriem is ontwikkeld om de mond dicht te houden en wordt twee vingers onder het jukbeen bevestigd.

Lage neusriem

Deze neusriem heet eigenlijk Hannoveraanse neusriem of africhtingsneusriem. De neusriem wordt laag op de neus bevestigd, onder het bit langs, waarbij de bitringen wel vrij moeten liggen. Deze neusriem wordt vaak gebruikt bij jonge paarden omdat hij de mogelijkheid geeft om de teugel ook aan het ringetje van de neusriem te bevestigen. De druk die veroorzaakt wordt door de teugels, wordt verdeeld over de neus en mond. Ook deze neusriem zorgt er voor dat het bit stil in de mond blijft liggen. De neusriem hoort altijd op het benige deel van de neus te liggen en moet zo strak of los worden gegespt dat er nog makkelijk twee vingers tussen de riem en de neus van het paard kunnen. Deze neusriem kan alleen gebruikt worden in combinatie met een trens, bij een stang zit hij de kinketting in de weg. 

Aansnoer neusriem

De aansnoerneusriem is een neusriem die in de hoge of gecombineerde variant te vinden is. Het verschil met de ‘normale’ neusriem is dat je de riem door een gesp haalt en hem vervolgens vast maakt. Wanneer je deze neusriem goed bevestigt, is de werking ongeveer het zelfde als bij de Engels neusriem. Het gevaar van deze neusriem is echter dat hij zich erg leent om hem te strak aan te snoeren. Vaak zijn deze neusriemen ook een stuk breder dan de normale, waardoor de kaken nog dichter op elkaar gedrukt worden. Dit belemmert het paard tijdens het afkauwen van het bit. Het paard zal moeilijker ontspannen in nek en kaak gewricht en stugger aanvoelen.

Mexicaanse neusriem

De Mexicaanse neusriem bestaat uit 2 lange, relatief dunne leren riemen die kruislings over de neus lopen. Midden op de neus worden deze bij elkaar gehouden door een rondje. Deze neusriem geeft optimale vrijheid aan de ademhaling, maar werkt pittig in als het paard de mond wil open sperren. Deze neusriem wordt vaak gebruikt door springruiters. De neusriem kan onder de jukbeenderen bevestigd worden, maar meestal wordt er gebruik gemaakt van de hoge bevestiging, die over de jukbeenderen heen loopt. Hoe hoger de neusriem, hoe strenger hij inwerkt.

Koordneusriem

De koordneusriem komt voor in de gecombineerde en de hoge variant, maar beide varianten hebben dezelfde werking. Wanneer het paard zijn mond gesloten houdt, verschilt de werking van deze neusriem niet van de gewone variant. Wanneer het paard echter de mond opent, werkt het pittig in. Deze neusriem hoort twee vingers onder het jukbeen.

Soorten hoofdstellen

We hebben nu vooral gekeken naar de veel gebruikte Engelse hoofdstellen, zoals we dat noemen. Er zijn nog andere soorten hoofdstellen, deze komen hieronder aan bod.

Bitloze hoofdstellen

Er zijn paarden die zo’n gevoelige mond hebben dat het rijden met een bit geen optie is. In dit geval kun je kiezen voor een bitloze optoming. Steeds meer mensen kiezen ervoor om bitloos te rijden omdat zij vinden dat dit vriendelijker is voor het paard.

We kennen verschillende bitloze optomingen met verschillende inwerkingen:

• Neckrope

• Touwhalster/bosal

• Sidepull

• Merothisch systeem

• Dr. Cook Bitless Bridle

• Hackamore

Hackamore

De Hackamore werkt met een zogenaamde hefboomwerking. De mate van de hefboomwerking, hangt af van de lengte van de scharen. Er zijn zowel korte als lange scharen, de langere scharen werken scherper in dan de kortere. Met het in contact nemen van de teugels kantelen de scharen en wordt er druk uitgeoefend op de neus en de kin. Maar ook achter de oren komt druk, de mate waarin hangt ook weer af van de lengte van de scharen. Bij verkeerd gebruik van de Hackamore kan het neusbot breken. Dit komt echter alleen voor bij een te harde hand en een te laag hangende hackamore. De hackamore is de scherpste bitloze optoming die momenteel op de markt is. Het kan voor een ervaren ruiter echter veel voordelen hebben wanneer hij een paard rijdt met een gevoelige mond. De Hackamore is niet toegestaan in de dressuursport. In de springsport mag je er vanaf de klasse M mee rijden.

Stang en trens

Het stang en trens hoofdstel wordt vooral gebruikt in de hogere dressuursport. Het rijden met een stang en trenshoofdstel kan grote voordelen hebben voor de ervaren ruiter. Wanneer een ruiter echter geen stille hand heeft, kan het veel schade aanrichten. Door het gebruik van stang en trens is het mogelijk om fijner in te werken en de verzameling van het paard te bevorderen/bewaren.
De mildste manier van optomen met stang en trens bestaat uit een onderlegtrens met een zacht, eenvoudig of dubbel gebroken mondstuk en een stangbit met gemiddelde tongvrijheid. De scharen zijn gemiddeld van lengte. Het onderste gedeelte (waar de teugels aan bevestigd zijn) is vijf tot acht centimeter en het bovenste gedeelte niet langer dan vier centimeter. 

De grootte van de snijtanden en de kiezen bepaalt hoeveel ruimte er tussen boven- en onderkaak is voor de mondstukken van stang en/of trens en bepaalt daarmee de dikte. De mondstukken moeten op voldoende afstand van elkaar liggen om elk voor zich te kunnen inwerken, echter zonder tegen de voorste kiezen of de haaktanden aan te liggen. Ze mogen ook niet te ver uit elkaar liggen zodat de tong ertussen bekneld kan raken.

Wanneer de stangteugel te veel aangehaald wordt, of de kinketting te los wordt bevestigd, spreken we over een doorgeslagen stang. Het paard krijgt dan veel druk op zijn achterhoofd en het stangbit werkt scherp in. Een doorgeslagen stang moet je ten allen tijden proberen te voorkomen.

De kinketting
Aan het stang en trens hoofdstel zit ook een kinketting bevestigd. De kinketting is belangrijk voor de hefboomwerking en mag nooit weg gelaten worden. Hoe strakker de kinketting bevestigd wordt, hoe scherper hij inwerkt. Wanneer de kinketting te strak zit dan zullen de scharen naar voren wijzen, richting de neusgaten van het paard.

De teugels
De teugels kunnen het best totaal van elkaar verschillen. Bijv. een dunnere en dikke teugel of van verschillende materialen. Zodoende weet je zeker dat de teugels op de juiste plaats in je hand liggen.

Wanneer je voor het eerst gaat rijden met stang en trens, is dat voor zowel ruiter als paard even wennen. Neem hiervoor dan ook rustig de tijd en laat je altijd informeren en begeleiden door een ervaren persoon.

Westernhoofdstel

Een western hoofdstel is een wat ander hoofdstel dan het traditionele Engelse model. Het meest in het oog springende verschil is het ontbreken van een neusriem, maar ook de frontriem van een western hoofdstel is vaak iets anders: er zijn bijvoorbeeld speciale 'one-ear' western hoofdstellen waarbij de frontriem slechts om één oor van je paard heengaat. Ook de bevestiging van het bit en de teugels is verschillend: waar dit bij een gangbaar hoofdstel met gespen gebeurt, worden er bij een western hoofdstel leren veters of schroefjes gebruikt. En waar een Engels hoofdstel meestal hooguit een versierde frontriem heeft, zijn western hoofdstellen vaak rijkelijk versierd met steentjes, borduursels, bewerkt leer, zeker als het om een wedstrijd hoofdstel gaat.

Rambo Micklem

Sinds een aantal jaren heeft het merk Horseware de Rambo Micklem hoofdstellen op de markt. Deze zijn er in diverse uitvoeringen maar wat overeenkomt, is dat ze gemodelleerd zijn naar de schedel van het paard. Door de afwijkende vorm wordt de druk op het paardenhoofd beter verdeeld en de gevoelige plekken ontzien, wat de inwerking ten goede komt.

Daarnaast worden ook de jukbeenderen en de uitstekende kiezen van het paard vrij gelaten, om zo schuren en/of beschadiging van de slijmvliezen in de mond van het paard te voorkomen. Niet alle uitvoeringen mogen gebruikt worden op wedstrijd, dus houd hier in de aanschaf rekening mee.

Teugels

Teugels vormen de verbinding tussen het bit en de ruiterhand. Een trens wordt meestal met 1 paar teugels gereden, bij een combinatie bit zoals bijvoorbeeld stang en trens worden 2 paar teugels gebruikt. Teugels kunnen van verschillende materialen gemaakt zijn, afhankelijk van het gebruiksdoel en de voorkeur van de ruiter.

Soorten teugels

Lederen teugel

Lederen teugels hebben een chique uitstraling. Je hebt ze zowel in de dressuur als in de springvariant. De dressuurteugels zijn glad, zodat ze prettig vast te houden zijn. Het nadeel hier van is dat ze snel door je hand heen glijden wanneer ze nat worden van zweet of de regen. De springteugel is voorzien van leren blokjes om extra grip te geven. Deze teugel is minder soepel dan de katoenen variant en wordt ook snel glad wanneer deze nat wordt.

Antislipteugel

Het voordeel van de antislip teugel is dat ze goed vast te houden zijn. Ze worden niet snel glad. Je hebt ze in verschillende varianten: Gemaakt van alleen rubber en een variant met rubber aan 1 kant, waarbij de andere kant van leer is. Deze teugel heeft een minder chique uitstraling maar is erg functioneel.

Katoenen teugel

Een van de meest voorkomende teugels is de katoenen springteugel. Hij is gemaakt van gevlochten katoen, afgewerkt met leren stopjes om de grip te vergroten. Deze teugels zijn duurzaam en prettig in gebruik.

De knevel

De knevel is het dwarsstukje leer of rubber om de teugel. Hij wordt ook wel teugelvlinder genoemd. Deze zit vlak achter de sluiting en is om te voorkomen dat de martingaal aan de sluiting blijft haken. Het paard komt dat vast te zitten in de hulpteugel en kan in paniek raken.

Maten

Afhankelijk van het gebruikte doel varieert te lengte en de breedte van teugels. Een normale teugel heeft meestal een breedte van 22 millimeter. Stangteugels zijn altijd dunner, om ze fijn in de hand te kunnen houden. Stangteugels hebben een breedte van 13 millimeter.

De gemiddelde lengte voor een paardenteugel is tussen de 1,40 en 1,60 meter aan beide zijdes. Pony teugels zijn korter, tussen de ,1.15 en 1.30 meter aan beide zijdes.

Sluitingen

Teugels kunnen verschillende sluitingen hebben. Hieronder een aantal van die sluitingen.

Sluiting met gesp

De meest voorkomende sluiting is die met een gesp. Het is de meest betrouwbare sluiting en gemakkelijk vast te maken. Het nadeel is dat de gesp er wat grof uit kan zien.

Blinde sluiting

De blinde sluiting, of ook wel jachtsluiting genoemd is daarentegen een chique manier om de bevestiging weg te werken. Je bevestigt de teugel door een haakje in een smal gleufje in het leer te schuiven. Deze bevestiging moet regelmatig gecontroleerd worden. Wanneer het leer te veel uitrekt dan kan het haakje los schieten.

Musketon sluiting

Een musketon sluiting is handig wanneer je vaak de teugels moet verwisselen. Door de rammelende musketon is het lastiger voor de ruiter om een fijne, stille verbinding met de mond van het paard te krijgen. Het kan ook storend zijn voor het paard.

Naar boven